تعریف
جرمی است كه مقدمه تحقق آن سپردن مال از سوي مالك قانونی به شخصی ديگر است.
مال، هر چیزی و شخص هر فردي غير از مالك میتواند باشد، كتابي كه از دوستی به امانت گرفته میشود، وسيلهای كه جهت انجام تعميرات منزل از همسايه ديوار به ديوار خود قرض میگيريم، يا وسيلهی كار كه از طرف كارفرما جهت انجام وظايف معمول مربوط به شغل به كارگر سپرده میشود و يا حتي چکی كه از سوی پدر جهت وصول به بانك سپرده میگردد.
حال اگر فردی كه مال به وی سپرده شده است، از بازگرداندن آن در هنگام مطالبه از سوی مالک و یا نمایندهی قانونی وی خودداری كند و يا مال را صرف منظوری غير از آنچه که مالک تعيين نموده بنماید، خيانت در امانت می باشد.
مالك قانونی در اينجا بدين معناست كه مالک بايد مال را به طور صحيح و نه از طریق سرقت و يا هر شیوهی غیر قانونی و غیر مشروع مشابه دیگری كسب نموده باشد، لذا اگر سارقی مالی را به شما سپرد که آن را برای وی نگه دارید و شما مال را به پليس يا دولت تحويل نماييد، جرمی مرتكب نشدهايد.
تفاوت جرم خيانت در امانت با دزدی و كلاهبرداری
در كلاهبرداری شخص با حيله و تقلب، مال را به دست آورده و «سپرده شدن مال از سوی مالک» اتفاق نمیافتد، در سرقت نيز فردی به طور پنهانی مالی را برمیدارد و لذا سپردن در اين جا نيز محقق نمیشود. بدین معنی که مالی با رضایت جهت امانت به فرد کلاهبردار یا سارق سپرده نمیشود، بلکه کلاهبردار با انواع روشها، و سارق به طور کاملاً مخفی به گونهای که شما متوجه نشوید، مال را از شما اخذ مینمایند.
خیانت در امانت در چه حالتی محقق می گردد
در همان زمانی كه مالک مال را مطالبه مینمايد و امين (شخصی كه مال به وي سپرده شده است) با سوءنیت (قصد عدم استرداد و ضرر زدن به مالک) از بازگرداندن آن خودداري نمايد، چه مال موجود باشد يا قبلا تلف يا مصرف شده باشد، جرم محقق خواهد شد.
البته باید این عدم استرداد همراه با سوءنیت باشد، یعنی اگر شما در هنگام مطالبه به هر دلیلی بدون اینکه قصد عدم بازگرداندن و ضرر زدن به مالک را داشته باشید، از بازگرداندن مال ناتوان باشید، جرمی در میان نخواهد بود.
برای مثال بدون تقصیر، مال از بین میرود و در این زمان هرچند به هر حال باید مال جبران گردد و عین آن مال و یا قیمت آن به صاحب مال بازگردانده شود و استرداد امکان پذیر نیست، لیکن جرمی صورت نگرفته است.
نکته: سوءنیت و انگیزه دو امر متفاوت هستند که باید بین آنها تفکیک قائل شد. سوءنیت به معنای قصد ارتکاب عملی است، در حالی که انگیزه هدف پنهان در انجام کاری است، عدم استرداد باید آگاهانه و از روی قصد و نیت ضرر رساندن به مالک باشد اما اینکه شما به این دلیل قصد ضرر رساندن مالک را دارید که به وی حسادت میورزید (انگیزه)، اهمیتی در وقوع و بررسی جرم ندارد.
مرجع رسیدگی کننده جرم خیانت در امانت
جرم خیانت در امانت در محلی که مالِ به امانت سپرده شده مطالبه میگردد. به طور معمول مراجع رسیدگی کننده درخواست دارند که پیش از ثبت شکایت، اظهارنامهای برای مطالبه مال فرستاده شود و مرجع صالح، نشانی شخصی که مال در دست وی است و اظهارنامه به آن نشانی فرستاده شده را، ملاک عمل قرار داده و پرونده را به دادسرای آن محل ارجاع میدهد.
نحوه ثبت شکایت
محل ثبت تمامی جرایم در مرحله اول دادسرا محل وقوع جرم می باشد. دادسرا با توجه به دلایل ارائه شده از سوی شاکی نظیر شهادتِ شهود، رسیدِ دریافت مال و اظهارنامههای بدون پاسخ، اقدام به تحقیقات مینماید و در نهایت یا جرم را محتمل دانسته و پرونده را با کیفرخواست به دادگاه کیفری فرستاده یا اساسا جرمی اتفاق نیفتاده و با صدور قرار منع تعقیب، شکایت را رد مینماید.